Over het vertalen van een titel
Het was eind jaren tachtig van de vorige eeuw. Een uitgever belde op met de mededeling dat hij een Noors boek wilde uitgeven dat de titel “Størst blant dem” droeg en hij vroeg ons wat die titel betekende. Mijn co-vertaler en ik kenden het boek niet en konden hem alleen meedelen wat de letterlijke vertaling was: “De grootste daarvan”. Dat zei natuurlijk niet zoveel. Maar we kregen de opdracht het boek te vertalen, het werd ons opgestuurd en we sloegen aan het lezen. Ergens halverwege het boek kwamen we het citaat tegen waarop de titel was gebaseerd, nu uitgebreid met de woorden “er kjærligheten” (is de liefde). Dat meldden we de uitgever, die onmiddellijk daarop de titel bepaalde als: “De grootste daarvan is de liefde”.
Het merkwaardige met het vertalen van een boek is dat je de echte vertaalproblemen pas ziet als je er daadwerkelijk mee aan de slag gaat. Toen we het titelcitaat in de eerste leesronde hadden aangetroffen, was er geen belletje gaan rinkelen. Maar eenmaal aan het vertalen klonk de alarmbel luid en duidelijk: de titel was een deel van een bijbelcitaat! En ook nog een heel bekend: “Geloof, hoop en liefde, deze drie, maar de meeste van deze is de liefde”, zoals het in de toen gangbare NBG-vertaling luidde.
Het boek was doorspekt met bijbelcitaten en wij vonden het vanzelfsprekend dat we voor alle citaten eenendezelfde bijbelvertaling zouden gebruiken, bij voorkeur de NBG-vertaling uit 1951. Dat zou dus inhouden dat de Nederlandse titel van het boek moest worden gewijzigd. De uitgever wilde er niet van horen. “De meeste van deze is de liefde” vond hij een waardeloze titel, en bovendien was al het promotiemateriaal al gedrukt. We moesten maar een bijbelvertaling zien te vinden die daarmee overeenkwam. We gingen naar de bibliotheek om de diverse bijbelvertalingen door te spitten, op zoek naar die ene vertaling die uitkomst zou bieden. Dagenlang waren we er druk mee, nooit hadden we beseft hoeveel verschillende bijbelvertalingen er bestonden (dit was nog in het pre-internettijdperk). Maar hoe goed we ook zochten, we kwamen het verlossende citaat niet tegen en dus gebruikten we voor de bijbelcitaten in het boek de NBG-vertaling uit 1951, terwijl het bekende citaat in de titel zeer tegen onze zin een fantasievertaling kreeg: “Maar de grootste daarvan is de liefde”. Het boek werd goed ontvangen, in diverse besprekingen werd de vertaling geprezen, maar bij ons bleef het knagen. Perfectionisten als we waren bleven we die afwijkende titel storend vinden.
Inmiddels zijn we tientallen jaren verder. Het boek is allang verramsjt en niet meer in de handel, maar de uitgever heeft na al die jaren alsnog zijn gelijk gekregen: in de bijbelvertaling uit 2004 is de desbetreffende passage vertaald als: “Maar de grootste daarvan is de liefde”.
Munito 